کشاورزی ایران ظرفیت تولید غذا برای ۵۰۰میلیون نفر را دارد

به گزارش خبرگزاری تسنیم، ارسلان قاسمی رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق تعاون ایران در برنامه مجله اقتصادی از رادیو اقتصاد به بررسی رشد و خودکفایی تولیدات کشاورزی بعد از انقلاب اسلامی ایران پرداخت.

سؤال: وضعیت صنایع تبدیلی و بسته‌بندی و صنایع نوپا در بخش کشاورزی در این 44 سال را چگونه ارزیابی می‌کنید و چه آینده‌ای را برای صنایع تبدیلی، بسته‌بندی و صنایعی که مبتنی بر دانش است در حوزه کشاورزی پیش‌بینی می‌کنید؟
قاسمی: قبل از این که جواب این سؤالتان را بدهم می‌خواهم به دو سه تا نکته اشاره کنم و آن هم این است که براساس آماری که منتشر شده است ما در واقع در سال 1355 تولید محصولات کشاورزی و صنایع غذایی یک چیزی حدود 25 تا 26 میلیون بود امروزه براساس آماری که منتشر شده است ما بیش از 120 میلیون تن محصول کشاورزی در کشور داریم تولید می‌کنیم و این تولیدات خوب بخش عمده‌ای‌اش برمی‌گردد به بهره‌وری‌هایی که در بخش کشاورزی و استفاده از فناوری‌هایی که در کشاورزی به آن دست پیدا کردیم صورت گرفته است، همین جوری که شما هم اشاره داشتید ما هنوز ظرفیت‌های مغفول و خالی زیادی داریم و همچنین بهره‌وری در بخش کشاورزی به آن حد مطلوب که مورد توجه کارشناسان فن است نرسیدیم و هنوز جای کار داریم که امیدوار هستیم که ان‌شاءالله به این نقطه مطلوب هم برسیم، اما در مورد بحث صنایع تبدیلی که شما اشاره داشتید، شاید خیلی از شنوندگان شما روز‌های اول انقلاب و دهه اول انقلاب را خاطرشان باشد، ما در بسیاری از محصولات کشاورزی و کالا‌های اساسی واردکننده بودیم و پنیر‌هایی که به نام پنیر دانمارکی معروف بودند الآن خودمان تولید می‌کنیم و تبدیل شدیم به یکی از صادرکنندگان پنیر در منطقه ودر دنیا، ما مرغ را وارد می‌کردیم از کشور‌های اروپایی و با وجود اینکه جمعیت آن موقع کشور حدود 35، 36 میلیون نفر بود درست است که الآن فقط برای تنظیم بازار گه‌گاهی مرغ را وارد می‌کنیم این است که صنایع تبدیلی تا آن‌جایی که البته مطلوب نیست، ولی رشد بسیار مناسبی گرفته است. ما قبل از انقلاب شاید یکی دو تا برند صنایع غذایی داشتیم الان شما ملاحظه کنید برند‌های مختلفی داریم که در بازار‌های جهانی حضور پیوسته و دائم دارند با وجود این که ما در شرایط تحریمی هم تحریمی ظالمانه به‌سر می‌بریم قبل از انقلاب ما حدود 22، 23 میلیون دلار فقط صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی‌مان بود در سال گذشته ما بیش از 6 میلیارد دلار محصولات کشاورزی و صنایع غذایی به بیش از 90 کشور دنیا صادرات داشتیم حالا هر کدامشان هر کالایی به‌تناسب به کشور‌های مختلف و بازار‌های هدف صادر شده، ولی در مجموع به حدود 90 کشور دنیا صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی‌مان در همین شرایط تحریمی داشتیم و داریم در حالی که قبل از انقلاب این شرایط تحریمی در کشور حاکم نبود و فقط در آن شرایط ما 25 میلیون دلار صادرات ـ طبق آخرین آماری که منتشر شده بود ـ داشتیم، خوب، این همه نشان می‌دهد که ظرفیت‌هایی ما برای بحث صنایع تبدیلی داریم، چون محصول خام معمولاً صادر نمی‌شود خیلی کم محصولات خام ما صادر می‌شود بیشتر محصولات را به‌صورت فرآوری‌شده داریم صادر می‌کنیم، حالا این فرآوری ممکن است یک بسته‌بندی ساده باشد یا این‌که نه، ایجاد ارزش افزوده کاملی را هم در این محصول داشته باشیم.

سؤال: درحوزه لبنیایی فرمودید این اتفاق رقم خورد، اما ظرفیت خیلی زیاد است.
قاسمی: بله، ظرفیت‌های کشور فراوان است در این منطقه با وجود این‌که این نکته همیشه باید مدنظرمان باشد که با وجود اینکه ما در منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار داریم و در این دهه بیشتر سال‌ها را ما با خشکسالی روبه‌رو بودیم، اما این‌که توانستیم تولید را از 25 میلیون تن به 125 میلیون تن برسانیم با وجود همه این شرایط ناشی از این است که ما دانش را وارد فعالیت کردیم، کاهش ضایعات را داشتیم و صنایع تبدیلی وارد این داستان شده است یعنی اگر صنایع تبدیلی ما در رشته‌های مختلف کشاورزی وارد نمی‌شد و نمی‌توانستیم از آن‌ها استفاده کنیم، خوب، عملاً امکان این تولید را نداشتیم، چون الآن تولید معنا ندارد تولید برای بازار معنا دارد و اگر بازار را نداشته باشیم.
من یک نکته را عرض کنم در دهه 60 و 70 و همین طور قبل از پیروزی انقلاب یکی از مشکلاتی را که ما در بحث محصولات کشاورزی و در واقع صنایع غذایی داشتیم بحث بسته‌بندی بود یعنی یکی از چالش‌های عمده ما بسته‌بندی بود، الآن سیستم تولید و صنایع ما با آخرین تکنولوژی بسته‌بندی‌های روز هم مجهز هستند یعنی ما چیزی در بسته‌بندی در دنیا عقب نیستیم شاید در بعضی از کار‌ها جلوتر هم باشیم، ولی خوب به‌هرحال بایستی برویم به‌سمت این‌که به این تحریم‌های ظالمانه غلبه کنیم و بتوانیم یک تجارت ساده و روان را داشته باشیم محصولات ایران در شرایط فعلی علاوه بر این‌که 85، 86 میلیون جمعیت کشور را دارد پوشش می‌دهد کشور‌های همسایه را هم دارد پوشش می‌دهد، خیلی از کشور‌های همسایه ما اصلاً امکان کشاورزی را ندارند و وابسته هستند به محصولات ما یعنی عملاً در زمان حاضر بخواهیم سرانگشتی حساب کنیم کشاورزان و تولیدکنندگان و صنعتگران ما نزدیک به 300 میلیون نفر الآن دارند تولید می‌کنند و هنوز همان‌طوری که شما به‌درستی اشاره کردید هنوز ظرفیت‌های محصول را بسیار داریم که باید استفاده کنیم، ما در شیلات رشد عجیب و غریبی داشتیم صنایع جدیدی را وارد کردیم، پرورش میگو در کشور و استفاده از مزارع لم‌یزرعی که در 4 استان جنوبی کشور وجود دارد یکی از فعالیت‌هایی بود که از دهه 73، 74 در دولت سازندگی راه افتاد و الآن در واقع یکی از تولیدکنندگان مهم میگو در منطقه و در واقع یکی از صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی این صنعت در منطقه هستیم یا پرورش ماهی در قفس از فعالیت‌هایی است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی شکل گرفت و دارد گسترش پیدا می‌کند، تولید 1.1میلیون تنی محصولات شیلاتی را می‌شود قیاس کرد با تولید کمتر از 40، 50 هزار تن در بحث پرورش در صید دریایی در همان سال‌ها ما حدود 250، 300 هزار تن داشتیم، ولی در بحث پرورش یک فعالیتی بوده است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به آن دست پیدا کردیم.

سؤال: ولی باز هم نگاه می‌کنیم و مقایسه می‌کنیم می‌توانست خیلی کار‌های بهتری صورت بگیرد برای بهره‌مندی از آن‌چه ما در بخش شیلات داشتیم در بحث باغداری و شیلات و دامپروری. گروهی نقطه کور این موضوع را در این می‌دانند که اگر سرمایه را ما به‌جای اینکه در یک سری صنایعی که شاید ارزش افزوده خیلی بالایی هم برای ما نداشت هدایت می‌کردیم به بخش‌های کشاورزی مثل شیلات، دامپروری، همان صنایع تبدیلی که عنوان کردید می‌توانستیم از ظرفیت‌ها بهتر استفاده کنیم و بهره‌مندی بهتری را داشته باشیم، نظر حضرتعالی را دراین‌باره بشنویم که؛ آیا می‌توانیم بگوییم مشکل سرمایه بوده و یا خیر؟
قاسمی: متأسفانه در بخش کشاورزی مهم‌ترین چالشی را که الآن داریم در واقع رشد منفی سرمایه‌گذاری است، این فرمایش شما به‌جا و متین است که ما در بخش کشاورزی از مهم‌ترین آسیب‌هایی که رنج می‌بریم سرمایه‌گذاری است و متأسفانه این عدم سرمایه‌گذاری کافی هم بخشی ناشی از این مطلب است که ما بیش از اندازه به صنایعی که بهره‌ور نیستند توجه کردیم و بیشتر به‌اعتقاد من سرمایه‌گذاری‌ها در صنایع به سمت و سویی رفته است که منابع ما را در بخش صنعت بیشتر به هدر می‌دهد تا اینکه بخواهد بهره‌وری را داشته باشد بخش کشاورزی یک مشکل دیگر هم دارد و آن مشکل دیگری که دارد تنها بخش اقتصادی است که در واقع بخش اقتصاد مردمی است، در بخش کشاورزی بیش از 97، 98 درصد از فعالیت‌ها توسط بخش تعاونی و بخش خصوصی صورت می‌گیرد و شرکت‌های دولتی کمتر در این حوزه ورود دارند.

سؤال: در تولید؟
قاسمی: در تولید در صادرات در صنایع فرآوری و بسته‌بندی.

سؤال: چون گاهی اوقات در تجارت گویا نقش بزرگ‌تری دارد.
قاسمی: در بحث واردات بله، در این سال‌ها به‌دلیل وجود رانت در ارز ترجیحی دولت یک مقدار نقشش پررنگ‌تر بود، ولی در تولید شما ملاحظه بفرمایید در واقع همه‌اش در اختیار بخش مردمی است، خوب، این هم اتفاق خیلی خوبی است و هم از جهت سرمایه‌گذاری اتفاق بدی است، چرا؟ چون بسیاری از صنایع ما که دولتی و خصولتی هستند با فشار‌هایی که دارند با لابی‌هایی که دارند سرمایه را به آن سمت هدایت می‌کنند، متأسفانه باید برای این چاره‌ای پیدا کنیم.
همان طور که شما هم چندبار تأکید کردید ما ظرفیت‌های مغفول در بخش کشاورزی و صنایع غذایی بسیار داریم با وجود این‌که عرض کردم کشور در منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار دارد، هنوز این‌قدر ظرفیت داریم که بتوانیم برای حدود 500 تا 600 میلیون نفر جمعیت تولید بکنیم، با افزایش بهره‌وری و حفظ منابع آب و خاکمان یعنی این‌که سرمایه‌هایمان را در واقع هدر ندهیم و از آن سرمایه‌ها استفاده بهینه بکنیم، این امکان وجود دارد خیلی در منطقه شمال کشور قبل از انقلاب ما اصلاً کیوی نداشتیم الآن دومین و سومین تولیدکننده کیوی در سطح دنیا هستیم، خوب، همه این‌ها با این پیش‌فرض پیش رفته که سرمایه‌گذاری هم در این بخش بسیار کم بوده است و اگر شما ملاحظه بفرمایید سرمایه‌گذاری را ما حمایت کنیم در بخش کشاورزی و بخش کشاورزی را بیشتر از این زاویه مورد حمایت قرار بدهیم مطمئناً به آمار و ارقام و تولیداتی می‌توانیم دست پیدا کنیم که شاید خیلی‌ها برایشان روی کاغذ عملیاتی بوده باشد.

سؤال: در حوزه دانش‌بنیان توضیح بفرمایید.
قاسمی: در همین چند سال اخیر نوع سیستم‌های آبیاری تحت فشار را از آبیاری قطره‌ای به آبیاری قطره‌ای زیرسطحی در بعضی از استان‌ها با توجه به ورود دانش در این حوزه درواقع تغییر مسیر داده است این باعث شده است ما در این مناطقی که از آبیاری زیرسطحی دارد استفاده می‌کنیم 50 درصد آبیاری آن را ببریم بالا، و ما هنوز در ورود دانش به بخش کشاورزی دچار مشکل هستیم با وجود اینکه به‌استناد آمار آموزش عالی ما شاید بیش از حدود 60 تا 70 هزار فارغ‌التحصیل بیکار بخش کشاورزی داریم، خوب، یعنی این‌ها را از آدم‌هایی که این‌کاره هستند به‌قول خودمان بهره‌مند هستیم در داخل کشور و بایستی ازشان استفاده کنیم سمت و سو و جهت به آن‌ها بدهیم که وارد حوزه تولیدات دانش‌محور، دانش‌بنیان و همچنین وارد فضا‌هایی بشوند که ما بتوانیم با حضور دانش افزایش بهره‌وری به‌خصوص در زمینه بهره‌وری آب‌وخاک را که در واقع پایه اصلی کشاورزی هستند ما به آن دست پیدا کنیم، یک نکته دیگر این‌که ما، چون راجع به بحث دستاورد‌های بخش کشاورزی صحبت می‌کنیم الآن امروزه بیش از 80 درصد تولیدات مورد نیاز کشور در حوزه ایجاد امنیت غذایی در کشور توسط کشاورزان و صنعتگران صنایع غذایی دارد تولید می‌شود و ما یکی از کشور‌هایی هستیم که امنیت غذایی‌مان را با هیچی عوض نکردیم با وجود همه این مشکلات و چالش‌هایی که شما اشاره داشتید کمبود سرمایه‌گذاری، نبود دانش در بخش کشاورزی و...، ولی با همه این اوصاف ما الآن امنیت غذایی‌مان را در شرایط تحریمی که در آن به‌سر می‌بریم و امیدوار هستیم که به‌زودی این شرایط ظالمانه حذف بشود به‌سمت‌وسویی رفتیم که امنیت غذایی کشور را کشاورزان ما به‌خوبی با همه این مشکلات و با همه این سختی‌هایی که بوده حفظ کردند و داریم به سمت‌و‌سویی حرکت می‌کنیم که ان‌شاءالله از بحث امنیت غذایی هم عبور پیدا کنیم و برویم به‌سمت اقتدار غذایی که یکی از کشور‌های قدرتمند در زمینه اقتدار غذایی در عرصه بین‌الملل باشیم.